Bezwarunkowy dochód podstawowy – czym jest i czy zostanie wprowadzony?

Narastająca nierówność społeczna między bogatymi a ubogimi spowodowała, że pod dyskusję ponownie został poddany bezwarunkowy dochód podstawowy. Czym jest to świadczenie i czy zostanie wprowadzone w Polsce?

Krótka historia świadczenia

Zachodnie Państwa Europy oraz USA po II wojnie światowej wspólnie zbudowali model „państwa dobrobytu”. Niestety model ten na przełomie lat 70 i 80-tych XX wieku zaczął podupadać. Wielu demografów twierdzi, że powolny upadek zachodu, jako krainy miodem i mlekiem płynącej spowodowany był przez starzenie się społeczeństwa i zbyt małą liczbę urodzeń. Dlatego koncepcja bezwarunkowego dochodu podstawowego stała się receptą zachodu na powrót do modelu państwa dobrobytu.

Czym jest bezwarunkowy dochód podstawowy?

Bezwarunkowy Dochód Podstawowy (universal basic income) zwany także Bezwarunkowym Dochodem Gwarantowanym lub dochodem obywatelskim jest świadczeniem pieniężnym, które ma zabezpieczyć każdego obywatela przed ubóstwem. Świadczenie to jest wypłacane każdemu obywatelowi niezależnie od tego, czy jest osobą pracującą, czy też nie oraz bez względu na wysokość osiąganych miesięcznych dochodów.

Gdzie na świecie jest realizowane to świadczenie? 

Bezwarunkowy dochód podstawowy jest realizowany w stanie Alaska (USA) od 1976 roku. Aby otrzymać to świadczenie, należy mieszkać na Alasce minimum rok i być osobą… żywą. Przyznawane jest ono każdemu mieszkańcowi niezależnie od osiąganych dochodów. W 2015 roku wysokość świadczenia wynosiła ponad 2 tys.dolarów. Co ciekawe gospodarka stanu Alaska w żaden sposób nie ucierpiała na wieloletniej realizacji tego świadczenia.

We Włoszech w 2019 roku  wprowadzono minimalny dochód podstawowy, który wynosił od 780 do 1330 euro na rodzinę. Aby skorzystać z tej formy pomocy, trzeba było spełnić różne kryteria m.in. nie spożywać alkoholu, posyłać dzieci do szkoły oraz aktywnie poszukiwać pracy. Pomoc była skierowana tylko do osób z niskim dochodem (był on dokładnie weryfikowany). Za podanie fałszywych danych groziła kara od 2 do 6 lat więzienia. Włosi pieniędzy nie dostali do ręki, lecz otrzymali specjalne karty prepaid do płacenia w sklepach.  

W zeszłym roku ruszył pilotażowy program dochodu podstawowego RFN. Wnioski o udział w nim złożyło 2 miliony osób. Wśród wszystkich wnioskodawców zostały wybrane 122 osoby, które przez 3 lata będą otrzymywać świadczenie w wysokości 1 200 euro. 

W związku z kryzysem wywołanym pandemią rząd Hiszpanii od połowy 2020 roku wprowadził program „minimalnego dochodu życiowego”. Świadczeniem zostały objęte gospodarstwa, których dochód za 2019 rok nie przekroczył 5 533 euro (osoby samotne) oraz 12 184 euro (rodziny). W zależności od dochodu świadczenie wynosiło od 462 do 1015 euro. W programie uczestniczy około 1 miliona hiszpańskich rodzin. Osoby, które straciły pracę z powodu pandemii, również  otrzymały pomoc finansową. Świadczenie  dla tych osób obliczane jest, jako różnica między wysokością zarobków a wysokością „minimalnego dochodu podstawowego”.

Wpływ pandemii na ubożenie społeczeństwa

Kryzys gospodarczy wywołany pandemią spowodował, że spora część społeczeństwa może pozostać bez środków do życia – szacuje się, że aż 13% ludności Unii Europejskiej jest zagrożonych brakiem uzyskania zasiłku dla bezrobotnych, a około 8% może nie otrzymać w ogóle zasiłku macierzyńskiego lub chorobowego. Głównym powodem tego stanu rzeczy są popularne umowy-śmieciówki, które nie dają żadnego ubezpieczenia lub koszt prywatnego ubezpieczenia przewyższa wysokość zarobków. 

Czy bezwarunkowy dochód podstawowy zostanie wprowadzony w Polsce?

W ostatnim czasie rozgorzała dyskusja o wprowadzeniu w Polsce Bezwarunkowego Dochodu Podstawowego. Ministerstwo Finansów poprosiło o pomoc PIE. Państwowy Instytut Ekonomiczny (PIE) przeprowadził wśród polaków badanie, w którym określono wysokość zagwarantowanego świadczenia na 1200 zł i 800 zł oraz 600 zł na dziecko. Emeryci nie zostaliby objęci tym świadczeniem. PIE policzył również, jaki byłby koszt świadczenia dla Państwa.

Wyniki tego badania nie napawają optymizmem, tylko 51% badanych chce, aby to świadczenie zostało wprowadzone, aż 49% jest przeciwnych. Jeśli wprowadzenie bezwarunkowego dochodu podstawowego spowodowałoby wzrost podatków, to za jego wprowadzeniem byłoby tylko 30% osób.  Wyliczenie PIE pokazuje jednoznacznie, że do realizacji tego programu potrzebna byłaby astronomiczna kwota 374 mld zł rocznie, co stanowi 16,5% Polskiego PKB za 2019 rok. 

Bezwarunkowy dochód podstawowy, z czego finansować w Polsce? 

W skali całego kraju koszt bezwarunkowego dochodu podstawowego byłby ogromny i zapewniałby tylko minimum socjalne. Ekonomiści wyliczają, że likwidacja wszystkich zasiłków społecznych wraz z 500+, to wpływ około 81 mld zł rocznie. Dlatego konieczne stałoby się podniesienie podatków.