Inflacja, czyli zło konieczne

Nawet jeśli na pytanie „co to jest inflacja?” odpowiemy „nie wiem” lub „nie interesuje mnie to”, dotyka ona nas wszystkich. Jest też jednym z podstawowych odczytów makroekonomicznych, który obrazuje stan danej gospodarki. Chociaż na dźwięk tego słowa wielu ludzi się krzywi, to inflacja na odpowiednim poziomie jest niezbędna do prawidłowego rozwoju. Dziś przyjrzymy się bliżej zjawisku, które jest tak stare, jak sam pieniądz. 

Co to jest inflacja?

Inflacja (łac. inflatio – nadęcie) to w uproszczeniu powszechny wzrost cen w gospodarce. Zmiana cen różnych produktów jest nieodłączną częścią gospodarki rynkowej. Jednak dopiero wtedy, gdy dzieje się to w większości jej sektorów, możemy mówić o procesie wzrostu ogólnego poziomu cen. Inflacja w postaci, w jakiej znamy ją dziś, pojawiła się dopiero wtedy, gdy powszechne stało się stosowanie pieniędzy papierowych. Wcześniej (nie będziemy się jednak cofać aż do prehistorii i wymiany wyłącznie barterowej) do rozliczeń stosowano monety wytwarzane z metali szlachetnych. Głównie ze złota i srebra. Powszechny wzrost cen mógł być wtedy spowodowany zwiększeniem bądź zmniejszeniem ilości kruszcu w monetach, bez zmiany ich nominału. Często władcy, w celu finansowania dodatkowych wydatków (np. wojennych), zaczynali bić monety z mniejszą ilością kruszcu. Jednak ludzie nie dali się długo nabierać i kupcy szybko żądali zwyczajnie więcej „gorszych” monet za swoje towary. Dodatkowo, zgodnie z prawem Kopernika-Greshama, „gorszy” pieniądz wypychał z rynku „lepszy”. Nominalnie ten sam pieniądz błyskawicznie tracił więc swoją realną rynkową wartość i w ten sposób ceny produktów rosły. 

Od inflacji do kryzysu

Na inny sposób rozliczania transakcji już na początku XI wieku wpadli Chińczycy. Zaczęli oni drukować pieniądze papierowe, których wartość na początku była zabezpieczona odpowiednią ilością metali szlachetnych w skarbcu cesarza. Niestety tamtejsi władcy i ich urzędnicy szybko wpadli na pomysł, że przecież nikt nie może im zabronić drukować więcej papieru niż jego rzeczywiste pokrycie w złocie czy srebrze. W ten sposób tworzono pusty pieniądz, którego wartość systematycznie spadała, co wielokrotnie podkopywało zaufanie do tego środka płatniczego. W Europie pierwsi (dopiero w XVIII w.) za druk wzięli się Szwedzi i najstarszy wciąż istniejący bank centralny świata, czyli Riksbank. Mimo ostrzeżeń kolejne rządy najpierw drukowały na potęgę, a potem zmniejszały podaż pieniądza, prowadząc w ten sposób do kryzysów, które podkopały tamtejszą demokrację. Natomiast we Francji drukowanie banknotów (ang. bank notes) bez pokrycia ich wartości doprowadziło ostatecznie do upadku monarchii. To doskonałe przykłady, jak ignorowanie podstawowych praw ekonomii prowadzi do gwałtownych zmian i upadków zastanych porządków. 

Rekordowa hiperinflacja 

Jednak do czasów nowożytnych wzrost cen, nawet w najgorszych przypadkach, nie przekraczał kilkudziesięciu procent rocznie. Wszystko zmieniła I wojna światowa, a raczej jej skutki, które zmusiły ludzi do zaznajomienia się z pojęciem hiperinflacji. W ten sposób zaczęto mówić o przynajmniej dwucyfrowej inflacji. Przynajmniej, ponieważ w latach 20. XX w. w Niemczech potrafiła ona rosnąć o nawet 300% miesięcznie. Jednak daleko temu do rekordów powojennych Węgier czy Boliwii lat 80., gdzie ceny rosły w tempie 20 tys.% rocznie.

Przykłady denominacji

Oczywiście państwa na przestrzeni lat, zależnie od doświadczeń i systemów politycznych, próbowały walczyć z tymi zjawiskami na różne sposoby. Jednym z nich jest sztuczna kontrola cen, która jednak z reguły prowadzi do niedoborów części produktów czy też rozkwitu czarnego rynku. Kiedy podstawowe towary (np. chleb) osiągają miliardowe wartości w danej walucie, to decydenci często zarządzają denominację. Czyli urzędowo ustalają, że np. stary miliard marek od tego momentu będzie jedną marką. W Polsce poznaliśmy ten proces w latach 90., gdy stary złoty został zastąpiony nowym w przeliczeniu 1:10 000. Niestety takie działanie ma też swoje negatywne skutki. Jednym z nich może być utrata oszczędności (a dokładnie ich wartości) przez obywateli. A to może skutkować poważnymi konsekwencjami społecznymi i politycznymi (vide międzywojenne Niemcy). Więcej o tym, jak współcześnie banki centralne zmagają się z tym zjawiskiem w tekście „Dlaczego wszystko aktualnie drożeje? Jak walczyć z inflacją?”. 

Jaka jest optymalna inflacja w Polsce? 

Żadne państwo nie chce funkcjonować od kryzysu do kryzysu. Dlatego większość krajów rozwiniętych, jako sposób walki z inflacją, wybrała drogę niezależności banków centralnych od rządów. Ten fakt, w połączeniu z racjonalną kontrolą podaży pieniądza, pozwala na utrzymywanie wzrostu cen w ryzach. Jednak samo zjawisko inflacji jest niezbędne do prawidłowego rozwoju gospodarki rynkowej. Idealnie, gdy jest ona niezbyt wysoka. Np. w Polsce cel inflacyjny ustalono na poziomie 2,5%. Z założenia inflacja powinna się charakteryzować ciągłym, najlepiej nie za bardzo gwałtownym, ale za to stabilnym wzrostem.

Co to jest deflacja?

Mogłoby się wydawać, że z punktu widzenia zwykłych obywateli zjawisko odwrotne będzie korzystne. Mowa o deflacji, czyli w skrócie o wzroście wartości pieniądza i jego siły nabywczej. Jest to jednak spojrzenie krótkowzroczne. Z reguły deflacja wiąże się z podażą, której nie zaspokaja popyt, a to może być zabójcze dla każdej gospodarki. Dodatkowo taka sytuacja zmusza bank centralny do utrzymywania bardzo niskich stóp procentowych. To zaburza rentowność depozytów, a tym samym naraża oszczędności obywateli i stabilność systemu bankowego. Ze zjawiskiem deflacji od długiego czasu zmaga się jedna z największych gospodarek świata, czyli Japonia. Tam deflacja staje się coraz większym obciążeniem. Oczywiście powyższe podejście jest spojrzeniem starej, klasycznej szkoły ekonomii, które mimo działań wielu regulatorów z ostatnich lat (na potęgę tnących stopy procentowe i drukujących pusty pieniądz w postaci programów skupu aktywów) wciąż obowiązuje w realnej gospodarce. Jednak ostatnie działania władz monetarnych to już temat na inną opowieść.