Jak wymienić uszkodzony banknot i monety?

Wypranie banknotu w pralce, umieszczenie na nim napisów, których nie można usunąć, a nawet przedarcie nie oznacza, że automatycznie stracił on swoją wartość. Podobnie jest z uszkodzonym bilonem. Podpowiadamy, jak i gdzie wymienić zniszczoną gotówkę.    

Co do zasady zużyte lub uszkodzone banknoty tracą status znaków pieniężnych i nie powinny być używane. Znaki pieniężne, zgodnie z ustawą o NBP, to banknoty i monety opiewające na złote i grosze, a wyłączne prawo do ich emitowania ma NBP. Jeśli więc będziemy chcieli zapłacić podartym banknotem albo dziurawą monetą, sklep czy punkt usługowy może odmówić ich przyjęcia. Działa to także w drugą stronę – klient nie musi przyjąć wydawanej reszty w formie „niepełnowartościowej” gotówki.   

Uszkodzone banknoty lub monety można wymienić na nowe i odzyskać część lub całość ich wartości nominalnej. Zasady i tryb tej wymiany określa zarządzenie Prezesa Narodowego Banku Polskiego wydane w 2013 roku. Konieczne jest jednak spełnienie dwóch podstawowych warunków. Po pierwsze, nie może być zastrzeżeń co do autentyczności pieniędzy. Po drugie, stopień ich uszkodzenia nie może uniemożliwiać rozpoznania nominału.

Skala zniszczenia a utrata wartości 

Przerwanie, poplamienie czy odbarwienie, a nawet rysunek trwale naniesiony na powierzchni banknotu, nie przekreślają szansy na pełnowartościową wymianę. Podobnie jest z monetami – nawet w przypadku ubytków na powierzchni czy dziur nie tracimy możliwości odzyskania wartości nominalnej. Poniżej zasady dotyczące wymiany zniszczonych pieniędzy sformułowane przez NBP.    

Uszkodzone banknoty – ile można odzyskać?  

• 45-75% pierwotnej powierzchni w jednym kawałku 🡪 50% wartości nominalnej  
• ponad 75% pierwotnej powierzchni w jednym kawałku 🡪 100% wartości nominalnej 
• banknot przerwany na nie więcej niż dziewięć części (pod warunkiem, że części po złożeniu tworzą cały banknot) 🡪 100% wartości nominalnej

Uszkodzone monety – ile można odzyskać?  

• niewielkie uszkodzenia (zarysowania, ubytki na powierzchni, otwory) 🡪 100% wartości nominalnej
• rozdzielony rdzeń i pierścień monety (mogą pochodzić z dwóch różnych monet, ważne, żeby zgadzał się nominał) 🡪 100% wartości nominalnej
• tylko jeden element (rdzeń albo pierścień) 🡪 50% wartości nominalnej 
• deformacja przy użyciu urządzeń przemysłowych (pofalowanie, pocięcie, zdeformowanie kształtu lub zatarcie wizerunku monety) 🡪 0% wartości nominalnej

Jak wymienić uszkodzony banknot lub monetę? 

Zniszczone monety i banknoty można wymienić w wybranym okręgowym oddziale NBP (w całym kraju jest 16 takich placówek) lub w kasie dowolnego banku działającego w Polsce. Jeśli jednak pracownik banku uzna, że uszkodzenie jest znaczne lub istnieją podejrzenia co do autentyczności pieniędzy – wtedy wyśle pieniądze wraz z odpowiednim wnioskiem do NBP. 

Banknoty i monety o łącznej wartości nieprzekraczającej kwoty 2000 zł można też wysłać bezpośrednio do Centrali NBP, a konkretnie do Departamentu Emisyjno-Skarbcowego. Zwrot równowartości wymienionych banknotów i monet NBP przeleje na wskazany we wniosku rachunek bankowy. 

Jak szybko zużywa się gotówka? 

Produkcją środków płatniczych w RP zajmują się dwie instytucje. Banknotów – Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych, monet – Mennica Polska. Jak często pieniądze są wymieniane na nowe? Informacje na ten temat można znaleźć w raportach o obrocie gotówkowym, publikowanych regularnie przez NBP.  Średnią liczbę banknotów i monet w obiegu autorzy tego opracowania zestawiają z liczbą pieniędzy wracających do sortowni NBP. Powstaje w ten sposób tzw. wskaźnik rotacji. Według szacunków z 2023 r. monety zużywały się średnio co 66 lat (10 lat wcześniej – co 22 lata). W przypadku banknotów (według danych z 2023 r.) droga powrotna do sortowni oddziału okręgowego NBP trwała przeciętnie 605 dni. Dla porównania 10 lat wcześniej wskaźnik ten wynosił 208 dni. Do NBP najczęściej wracają banknoty o nominałach 50 zł i 20 zł, najrzadziej – banknot o nominale 500 zł. 

Gdzie wymienić zniszczone pieniądze w obcej walucie?

Każdy bank centralny w danym kraju ma własne regulacje dotyczące procedury wymiany zniszczonych banknotów i monet. Informacji najlepiej szukać na oficjalnych stronach internetowych. W przypadku euro instytucją nadrzędną jest Europejski Bank Centralny. Uszkodzony banknot euro można wymienić pod warunkiem, że nie został uszkodzony celowo. Konieczne jest także posiadanie więcej niż połowy banknotu i udowodnienie, że brakująca część została bezpowrotnie zniszczona.