Czy bankructwo państwa jest możliwe? Czy Rosja jest już bankrutem?

Czy państwo może zbankrutować? I co to w ogóle miałoby znaczyć? Od początku konfliktu w Ukrainie, przy każdym pakiecie wprowadzanych sankcji, słychać głosy, że doprowadzą one agresora do bankructwa. Warto się zastanowić, czy taki scenariusz rzeczywiście grozi Rosji.

Czy państwo może zbankrutować?

Co ciekawe wśród teoretyków nie ma zgody co do odpowiedzi na pytanie, czym jest bankructwo państwa. Kiedy ono następuje oraz jakie są jego skutki? Na poziomie intuicji taki stan występuje w momencie, gdy kraj nie jest w stanie dłużej funkcjonować, nie stać go na prowadzenie normalnej działalności. Następuje tak zwane „gaszenie światła”. W nomenklaturze mówimy wtedy o państwie upadłym. Wbrew pozorom nawet względnie najnowsza historia daje nam przykłady takich sytuacji (choćby Benin). Jednak znacznie częściej, gdy mówimy o bankructwie państwa, mamy na myśli bardziej rynkową definicję. Obecnie praktycznie wszystkie kraje na świecie żyją na kredyt. O ich wypłacalności przede wszystkim decyduje możliwość wyciągania kapitału z rynku. Tak długo, jak kraj jest w stanie sprzedawać swoje obligacje, tak długo zachowuje ciągłość funkcjonowania. Z kolei inwestorzy są w stanie absorbować kolejne papiery dłużne tak długo, jak długo państwo jest w stanie udźwignąć spłatę odsetek od już sprzedanych bonów. 

Państwa, które ogłosiły bankructwo 

Schemat wydaje się prosty, dlatego może dziwić, jak często dochodzi do sytuacji, w której rząd ogłasza zawieszenie obsługi zadłużenia. W 2017 roku Bank Kanady opublikował raport, z którego wynika, że od 1960 roku problemy ze spłatą kuponów miało 145 krajów na świecie. W tym spora część więcej niż raz w badanym okresie. Co ciekawe, problem ten dotyka praktycznie wszystkich, niezależnie nawet od poziomu zamożności danego kraju. Na liście znajdziemy państwa ogólnie kojarzone z ubóstwem, jak Afganistan czy Kambodża, ale również te, które są uznawane za wysoko rozwinięte, np. Grecja czy Islandia. W 1998 roku również Rosja dołączyła do listy tych krajów. W wyniku kryzysu we wschodniej Azji sytuacja budżetowa Moskwy załamała się tak bardzo, że podjęto decyzję o niespłacaniu zagranicznego zadłużenia. Było to między innymi efektem ataku spekulacyjnego na rubla rok wcześniej, który co prawda udało się odeprzeć, jednak obrona prawdopodobnie kosztowała rosyjski bank centralny ponad 6 mld dolarów. Dziś ta suma może nie robi aż takiego wrażenia. W tamtych czasach stanowiło to jednak potężny cios, po którym ostatecznie nie udało się powrócić do równowagi. 

To nie jest powtórka z historii

Obecna sytuacja Rosji jest jednak zupełnie inna. Za potencjalną niewypłacalnością nie stoją mechanizmy rynkowe, tylko sankcje oraz wielka polityka. Zwłaszcza na początku konfliktu opinia publiczna była zalewana kolejnymi doniesieniami na temat wprowadzanych restrykcji. Na praktycznie wszystkich portalach informacyjnych można było przeczytać wiele analiz o tym, które sankcje będą najdotkliwsze i ile czasu potrzeba, by doprowadzić agresora do upadku. Rzecz w tym, że mijają kolejne dni wojny w Ukrainie, a zapał Zachodu do wprowadzania kolejnych obostrzeń wyraźnie ostygł. Rubel, na początku zdewastowany, później wrócił do równowagi. Unia Europejska, bardziej niż uderzyć w rosyjskie aktywa, stara się wyważyć potencjalne koszty dla zrzeszonych krajów. Z tego powodu sankcje omijają gaz i ropę, a ze swiftu nie wyrzucono banków, które rozliczają handel tymi surowcami. Zgodnie z ostatnimi wyliczeniami obecnie Unia importuje więcej rosyjskiego gazu niż przed inwazją. Dodatkowo szef EPL podaje, że każdego dnia do Rosji płynie strumień 600 mln euro. Doprowadza to do absurdalnej sytuacji, gdzie finansowane przez UE Javeliny niszczą finansowane przez UE rosyjskie czołgi. Keynes z całą pewnością byłby zachwycony.

Rosja idzie z rynkiem na noże

Koronnym argumentem za nadciągającym bankructwem Moskwy miało być opóźnienie w wypłacie odsetek kuponowych, których spłata przypadła na 16 marca. Z tego, co udało się mediom ustalić, faktycznie środki tego dnia nie zostały przelane, tylko że… to o niczym nie świadczy. Po pierwsze technicznie rzecz biorąc Rosja ma 30 dni, aby obsłużyć te płatności, a kilkudniowe poślizgi nie są wcale takie niespotykane. A po drugie wszystko wskazuje na to, że opóźnienie wynikało z decyzji politycznych, a nie problemów finansowych. Jest to pewien sposób reakcji na wprowadzone sankcje i wiele się mówi, że za tą decyzją stoi wprost prezydent Putin. Jest to niebezpieczna gra, zwłaszcza że stawianie się przeciwko rynkom może okazać się znacznie bardziej bolesne niż wprowadzone sankcje. Rosja nie jest jednak w tym konflikcie pozbawiona argumentów. Jej ostatnie bankructwo z 1998 roku poważnie zachwiało kilkoma amerykańskimi bankami, mocno zaangażowanymi w rosyjskie papiery wartościowe. Teraz w podobnej sytuacji znajdują się banki europejskie i Putin wyraźnie chce o tym Brukseli przypomnieć. 

Bankructwo państwa to nie koniec świata

Oczywiście nie jest tak, że wprowadzone sankcje nie robią na Rosji żadnego wrażenia. Zapewne nie da się na dłuższą metę funkcjonować w takim otoczeniu i prędzej czy później budżet zacznie wysychać. Warto też zauważyć, że rosyjski rynek obligacji korporacyjnych jest znacznie mocniej wystawiony na rynek zagraniczny niż dług publiczny. Miejscowe firmy już teraz doświadczają sporych zawirowań, odcięcie od taniego kredytu, jeszcze mocniej pogrąży je w chaosie. W ostatecznym rozrachunku przełoży się to również na budżet centralny. To wszystko oznacza, że kiedyś sytuacja faktycznie może stać się trudna do udźwignięcia. Wtedy, przynajmniej zgodnie z teorią, powinno to nieść ze sobą poważne konsekwencje. Kraje ogłaszające niewypłacalność wypadają z globalnego rynku długu, muszą wykazać zmiany w systemie podatkowym, drastycznie ograniczyć wydatki. Mozolnie pracować, by odbudować zaufanie wśród inwestorów. Tak to wygląda w teorii… Praktyka jednak pokazuje, że rynek długu jest jednym z najbardziej wypaczonych na świecie. Nikt tak często nie bankrutuje, jak Argentyna, a nie przeszkodziło to jej wyemitować w 2017 roku obligacji stuletnich. Grecja w kilka lat po upadku doszła do poziomu, w którym za dług płaciła mniej niż Amerykanie. Takie przykłady można mnożyć. Naiwnością jest wiara, że z Rosją będzie inaczej.

Czyste sumienie, pełne kieszenie

Dużo mówiło się o tym, że Putin jak nikt inny na nowo zjednoczył Zachód. Po pierwszym szoku, gdy nikt nie za bardzo wiedział co robić, udało się zewrzeć szyki, wypracować wspólną linię i wyprowadzić kontruderzenie w rosyjską ekonomię. Niestety później do głosu doszły biurokratyczne demony Unii Europejskiej i część sankcji zostało rozwodnionych. W obecnych warunkach trudno sobie wyobrazić, by doprowadziły one do bankructwa Rosji. Zwłaszcza że zakończenie konfliktu z Ukrainą zapewne będzie doskonałym pretekstem do wycofania się z większości obecnie nałożonych sankcji. I to niezależnie od wyniku tej konfrontacji. Świat finansów został tak skrajnie nadmuchany, że każda przystań, gdzie można ulokować pieniądz, jest na wagę złota. Wracamy tym samym do starej prawdy, że rynki nie chodzą w parze z idealizmem. Reakcja Zachodu, choć kosztowna i uciążliwa, niekoniecznie wpłynie na wynik rosyjskiej inwazji.