Czym jest waluta fiat? Jakie są formy pieniądza?

Środki płatnicze są nieodłączną częścią naszego życia. To one pozwalają na wymianę wartości pomiędzy stronami. Są zatem istotnym ogniwem w rozwoju naszej cywilizacji. Ludzie zrozumieli to wieki temu. Od tej pory pieniądz ewoluował i powstało wiele jego form. W niniejszym artykule zahaczymy o kilka z nich, jednak głównym zagadnieniem będzie odpowiedź na pytanie: czym jest waluta fiat?

Czym jest pieniądz?

Mówiąc prostym językiem, pieniądze to środki płatnicze, służące do zapłaty za towar podczas wymiany gospodarczej. Pełna definicja jest oczywiście bardziej precyzyjna. Zgodnie z informacjami przedstawionymi na stronie Europejskiego Banku Centralnego, pieniądz, niezależnie od formy występowania w świecie rzeczywistym, powinien spełniać trzy główne funkcje:

• można go używać do wymiany, płacić nim za towary, co oznacza, że jest środkiem płatniczym o znanej wartości, która jest uznawana przez wszystkich;
• można go wykorzystywać jako miarę wartości dóbr, zatem za jego pomocą możemy określać wartość danych przedmiotów lub świadczonych usług; 
• tezauryzacja, czyli przechowanie wartości w czasie, co oznacza, że powinien zachowywać mniej więcej taką samą wartość od momentu jego nabycia do wydania.

Ewolucja pieniądza – od płacideł do…

Pieniądz znany jest pod wieloma postaciami, a jego forma mocno ewoluowała w czasie. Jednym z pierwszych sposobów dokonywania płatności było używanie do tego celu płacideł, czyli wartościowych przedmiotów, które służyły ludziom w różnych aspektach życia. Były to np. narzędzia, sól, futra, skóry itp. Popularna była również wymiana towaru za towar tzw. barter. Następnie swoje miejsce w historii znalazły monety wykonane z różnych wartościowych kruszców. Zaczynając od złota czy srebra, kończąc na mniej szlachetnych mieszankach. Do dziś w obiegu znajdują się złote monety, np. jednouncjowe, jednak obecnie częściej pełnią one funkcję inwestycyjną niż rozliczeniową.

Pieniądz papierowy

Jedną z kolejnych form pieniądza był pieniądz papierowy oparty na kruszcu, tworzony przez władze. Opierał się na zasobach danego państwa. Aby pokazać istotną różnicę pomiędzy pieniądzem fiducjarnym a tym opartym na kruszcu, przytoczę przykład amerykańskiego dolara opartego na złocie. Był to tzw. Gold standard, stanowiący jedno z postanowień układu Bretton Woods. W trakcie jego obowiązywania dolar pełnił rolę certyfikatu, który gwarantował jego wymianę na określoną ilość złota z amerykańskiego skarbca. Produkcja dolarów była zatem ograniczona do ilości posiadanego kruszcu przez rząd (teoretycznie). Stanowiło to swoiste ograniczenie dla rządu, który na tamte czasy ustalił cenę złota na poziomie 35 dolarów za uncję. Aby zwiększyć podaż papierowego pieniądza w obiegu, pojawiły się dwa rozwiązania. Odejście od jego wymienialności na złoto lub oficjalne podwyższenie wyceny kruszcu. Zarówno jedna, jak i druga opcja oznaczała naruszenie zasad układu Bretton Woods. Wybrano tę pierwszą. Tak powstał pieniądz fiducjarny.

Waluta fiat

Pieniądze fiducjarne są środkami płatniczymi, które nie mają pokrycia w żadnych dobrach wartości handlowej. Są natomiast oparte na wierze (fides to z łacińskiego „wiara”) ludzi w ich wartość. Dodatkowym aspektem jest zaufanie do emitenta oraz organów regulujących powstawanie danego środka płatniczego. Waluta fiat to aktualnie najbardziej powszechna forma pieniądza na świecie.

O kreowaniu i wprowadzeniu do obrotu pieniędzy fiducjarnych decydują banki centralne. Oznacza to, że władze mają monopol na tworzenie swojej waluty. Fiaty są podstawą systemu monetarnego, uznawanego na terenie danego kraju bądź obszaru (np. strefa euro). Ich ilość w obiegu regulowana jest na podstawie stóp procentowych, popytu generowanego przez instytucje państwowe (np. przez pobór podatków) czy niekonwencjonalnych instrumentów prowadzenia polityki monetarnej np. luzowanie, zacieśnianie ilościowe.

W przypadku zbyt dużej kreacji pieniądza, staje się on podatny na inflację, czyli utratę wartości (tutaj więcej o tym skąd się bierze inflacja i jak z nią walczyć). Niekiedy jest to wstęp do hiperinflacji, przez którą pieniądz fiducjarny może stać się całkowicie bezwartościowy. Wątpliwym pozostaje zatem wspomniana na początku artykułu kwestia przechowywania wartości w czasie.

Pieniądz niematerialny

Papierowa forma walut fiducjarnych nie jest oczywiście najnowszą, którą poznał świat. Wraz z rozwojem technologicznym powstał pieniądz elektroniczny. Najprościej mówiąc, jest to elektroniczny zapis wartości wyrażonej w konkretnej walucie na urządzeniach do tego przeznaczonych. Świadczenie usług płatniczych w charakterze krajowej instytucji pieniądza elektronicznego na terenie naszego kraju wymaga uzyskania zezwolenia od Komisji Nadzoru Finansowego. 

Jeszcze nowszą formą pieniądza są kryptowaluty, które do przesyłania wartości wykorzystują technologię blockchain. Cechą Bitcoina, czyli pierwszej z nich, jest decentralizacja. Sama technologia daje jednak możliwość tworzenia scentralizowanego systemu pieniądza programowalnego tzw. CBDC (Central Bank Digital Currency). Co ciekawe, został on już zaimplementowany w Chinach czy Nigerii. 

Która forma pieniądza jest najlepsza?

Rola pieniądza na świecie jest istotna dla rozwoju cywilizacji. Ułatwia wymianę dóbr między ludźmi. Wraz ze zmieniającym się światem oraz rozwojem technologicznym zmienia się postać środków płatniczych. Zaczynaliśmy od płacideł i transakcji barterowych. Dziś coraz częściej słyszymy o kryptowalutach. Nie zmienia to faktu, że pieniądz fiducjarny był swoistą rewolucją. Przejściem od pieniądza kruszcowego do oddania polityki monetarnej (opartej na zaufaniu) w ręce władzy. Waluty fiat są aktualnie najpopularniejszą formą pieniądza w większości państw na całym świecie. Nie ma jednak jedynej słusznej i najlepszej formy pieniądza, ponieważ każdą z nich charakteryzuje zestaw zarówno zalet, jak i wad.